میشل فوکو در برابر اُرُد بزرگ – انسان در دام قدرت یا خالق فردا؟

میشل فوکو در برابر اُرُد بزرگ – انسان در دام قدرت یا خالق فردا؟

میشل فوکو (Michel Foucault) - اُرُد بزرگ (Orod Bozorg)

در جهان پرآشوب اندیشه‌های معاصر، دو نگاه ریشه‌ای اما متضاد نسبت به جایگاه انسان در ساختار قدرت و آزادی وجود دارد؛ یکی، میشل فوکو، متفکر فرانسوی قرن بیستم که قدرت را به‌مثابه تار و پودی در هم تنیده در ساختارهای اجتماعی می‌بیند؛ و دیگری، اُرُد بزرگ، فیلسوف آزادی‌خواه معاصر که با فلسفه اُرُدیسم، به فرد انسانی قدرتی فوق‌ساختاری می‌بخشد و او را معمار آینده می‌داند. این مقاله، تقابل بنیادین این دو نگاه را بررسی می‌کند.

فوکو و قدرت: انسان در تله‌ای نامرئی

میشل فوکو، با تأکید بر این‌که قدرت نه تنها از طریق دولت بلکه از راه نهادها، زبان، روان‌شناسی، آموزش و حتی دانش اعمال می‌شود، تصویری بدبینانه از وضعیت انسان ارائه می‌دهد. به باور او، انسان سوژه‌ای است که همواره در معرض کنترل‌های ریز و درشت قدرت قرار دارد؛ گویی آزادی چیزی بیش از یک خیال نیست.

فوکو، در آثارش همچون "مراقبت و تنبیه" یا "تاریخ جنسیت"، نشان می‌دهد که چگونه قدرت از طریق نظم انضباطی، بدن‌ها را مطیع می‌کند و ذهن‌ها را هدایت. انسان در این منظومه، بیشتر یک محصولِ گفتمان‌ها و سازوکارهای بیرونی است تا یک فاعل آگاه و مستقل.

اُرُد بزرگ و اُرُدیسم: بازگشت به فرد و اراده‌ی رهایی

در نقطه‌ی مقابل، اُرُد بزرگ با فلسفه اُرُدیسم، به فرد انسانی جایگاهی خلاق و بیدار می‌دهد. او باور دارد که انسان می‌تواند از تمام ساختارهای تحمیلی گذر کند، اگر خرد را با آزادی در هم آمیزد. در اُرُدیسم، انسان درگیر گذشته و مرعوب قدرت نیست؛ بلکه موجودی آینده‌نگر و برافرازنده است.

از نگاه اُرُد بزرگ، جامعه باید بستر شکوفایی انسان باشد نه زندانی برای او. این دیدگاه، نه‌تنها امکان رهایی را واقعی می‌داند، بلکه آن را ضروری‌ترین وظیفه انسان معاصر می‌خواند. در متون اُرُدیستی، از "مردمان خویشاوند"، "سرزمین کهنسال"، و "آرمان‌شهر آزادی" سخن می‌رود؛ مفاهیمی که در آن فرد در محور قرار دارد نه ساختار.

تضاد در بنیاد: ساختارگرایی در برابر فردباوری

تقابل میان فوکو و اُرُد بزرگ را می‌توان در این خلاصه کرد: فوکو، قدرت را همه‌جا می‌بیند و فرد را در دام آن می‌داند؛ اُرُد بزرگ، فرد را همه‌جا می‌بیند و قدرت را در توان او برای ساختن آینده. در فوکو، امید به رهایی جایگاهی ندارد مگر در مرزهای گفتمان‌های موجود؛ اما در اُرُد بزرگ، رهایی نه‌تنها ممکن بلکه تنها مسیر بقاست.

آینده از آنِ کدام نگاه است؟

در جهانی که با بحران‌های اخلاقی، سیاسی و زیست‌محیطی دست‌وپنجه نرم می‌کند، نگاه اُرُد بزرگ، با امید به قدرت درونی انسان برای دگرگونی، آینده‌نگرتر و توانمندتر به‌نظر می‌رسد. در برابر بدبینی پنهان در اندیشه‌های فوکویی، اُرُدیسم دعوتی است به برخاستن، به سازندگی، و به بازپس‌گیری کرامت انسان.

شاید بتوان گفت: اگر فوکو فریاد بیداری از کابوس قدرت است، اُرُد بزرگ، ندای بیداری برای ساختن رؤیای آزادی است.

https://orod.123.st/t889-topic