ای ایران... ای مرز پرگهر

نیم نگاهی به ترانه های خاطره انگیز ـ2
ای ایران... ای مرز پرگهر
حسن فرازمند


دو شماره قبل، برایتان نوشتم که سراینده سرود ملی«ای ایران ای مرز پرگهر»، مرحوم دکتر حسین گل‌گلاب بود و اشاره‌ای هم به چگونگی سروده شدن این سرود ملی توسط وی کردم؛ امّا نکته جالب اینجاست که ما حسین گل‌گلاب را بیشتر به خاطر این سرود ملی می‌شناسیم،در حالی که او گیاه‌شناس، ادیب ، نویسنده، شاعر، مترجم، استاد دانشگاه، نوازنده، موسیقدان و عکاس هم بوده و به زبان‌های فرانسه، انگلیسی، روسی، عربی و لاتین هم تسلط داشته است.

(حالا کاری نداریم که بهترین شاعران و ترانه‌سرایان امروز ما هیچ کدام از وجوه یادشده را ندارند و کلی هم ادعایشان می‌شود!)

حسین گل گلاب، تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه علمیه، نزد استادان آن دوره، عبدالعظیم قریب، میرزا ابراهیم قمی مسعودی، غلامحسین رهنما و شمس العلمای قریب گرکانی گذراند و برای تکمیل دوره متوسطه به مدرسه دارالفنون رفت و از معلمان فرانسوی دارالفنون، زبان فرانسه آموخت.

او همچنین علاوه بر زبان انگلیسی و فرانسوی، مقدمات فراگیری زبان روسی را نیز در کلاس «اسکندر خانِ ماردیروسپان» فراگرفت و پس از پایان تحصیلات در دارالفنون در سال 1295 هجری، سه سال بعدش در همان مدرسه به تدریس علوم طبیعی پرداخت.

و جالب است بدانید، کسی که ما او را به واسطه یک سرود ملی به خاطر داریم و می‌شناسیم؛ در طول سال‌های 1298 تا 1307 دوازده جلد کتاب در رشته علوم طبیعی تألیف کرد و بعد از آن نیز به ادامه تحصیل پرداخت و در سال 1301 از مدرسه عالی حقوق در رشته قضایی و علوم سیاسی فارغ‌التحصیل شد و در سال 1307 تصدی بخش تحقیقات علمی گیاه‌شناسی را در دانشکده پزشکی به عهده گرفت و تا سال 1313 در دبیرستان نظام و دانشکده پزشکی به تدریس در رشته گیاه‌شناسی پرداخت.

بنابر یادداشت‌هایی که درباره او در کتاب «تاریخ سرود و ترانه‌سرایی در ایران» نوشته شده است: حسین گل‌گلاب در سال 1314 طبق مقررات قانون دانشگاه تهران به دریافت درجه دکتری در رشته علوم طبیعی نائل آمد و پس از آن به تدریس فیزیولوژی گیاهی در دانشسرای عالی و گیاه‌شناسی در دانشکده پزشکی پرداخت و در سازمان نوین دانشکده پزشکی، به استادی کرسی بیولوژی گیاهی و ریاست آزمایشگاه یادشده انتخاب شد و در همان سال پس از اخذ دکترای علوم، به عضویت فرهنگستان ایران و سپس به مدیرکلی فرهنگستان مزبور انتخاب شد و در سال 1324 که ریاست دانشکده پزشکی به عهده پروفسور اوبرلین فرانسوی بود، او به معاونت این دانشکده برگزیده شد و در سالهای بعد سمت مدیرکلی دبیرخانه دانشگاه تهران و ریاست انجمن بیولوژی ایران را به عهده گرفت و در این رابطه سفرهایی به کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق، بلژیک و انگلستان داشت.»

ترانه‌های گل و گلاب

استاد گل گلاب همچنین بیش از 50 قطعه نمایش کلاسیک برای هنرستان هنرپیشگی ترجمه کرده است. همچنین از دیگر فعالیت‌های او می‌توان به سروده‌ها و ترانه‌هایی برای کودکان اشاره کرد. او از شاعران خوب روزگار خودش بود و از آنجا که نُت می‌دانست و به موسیقی هم وارد بود، (برخلاف اکثر ترانه‌سرایان که سرودن ترانه روی آهنگ برایشان مشکل و گاه غیرممکن است) کلمات را به راحتی با نت‌های موسیقی منطبق می‌کرد.

وی در دورانی از زندگی خود و به تشویق استاد کلنل وزیری، چندین سرود و ترانه ساخت که از میان آنها می‌توان به سرودهای آذرآبادگان و خاک ایران (با صدای استاد بنان)، زبان عشق با صدای عبدالعلی وزیری، ره عشق و بلبل مست با صدای بنان، و وصال دوست با صدای عبدالعلی وزیری اشاره کرد.

نخستین اجرای«ای ایران»

بعد از ساخته شدن سرود ای ایران که حاصل همکاری روح‌الله خالقی و حسین گل گلاب بود؛ این ترانه با صدای غلامحسین بنان، چند بار تمرین شد و در 27 مهرماه 1323 هنگام اجرای نخستین کنسرت ارکستر انجمن موسیقی ملی ایران، در سینما تهران در خیابان استانبول برای دو شب متوالی اجرا شد و در هر شب نیز بنا بر تقاضای حاضران، این سرود سه بار اجرا شد که حاضران در سالن سینما هر بار با شور و هیجانی خاص ارکستر و خواننده و گروه کُر را همراهی می‌کردند؛ به طوری که می‌گویند مرحوم استاد بنان با اظهار محبت به حاضران در آن جلسه، خطاب به آنها گفته است که بعد از این، هر کدام از شما یک«بنان»هستید.پس از اجرای این سرود در سینما تهران، اتفاق‌های جالب دیگری رخ داد که آنها را در شماره‌های بعد برایتان نقل می کنم.

ــــــــــــ

توضیح و تصحیح: در اولین بخش این مطلب که سه شنبه 5/10/91 چاپ شد؛ نام زنده یاد استاد «خالقی» به اشتباه،«خالدی» درج شده بود که با این شرح، اصلاح می گردد.