اخلاق ایرانی در شاهنامه‏ فردوسی متبلور است

نرقیه کریم‌زاده نقشیه

قهرمانی در دنیای شاهنامه، تنها محدود به دلاوری در میدان جنگ نیست، خردمندی هم لازمه قهرمانی است، پیروزی‌های مادی با پیروزی‌های معنوی به هم پیوسته‌اند و این همان چیزی است که در زندگی ایرانیان وجود دارد.

"رقیه کریم‌زاده نقشینه" ایران‌شناس و مدرس ادبیات فارسی با اعلام این مطلب، درباره تجلی شاهنامه در فرهنگ ایران زمین به خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) گفت: تنها یک ایرانی می‌تواند جواب مسائل خود را در شاهنامه بیابد و در تجلیات فرهنگ ایران زمین، بسیاری از مظاهر فرهنگی شاهنامه در آداب و رسوم مردم نمایان است.

وی افزود: شاهنامه، نه تنها بزرگ‌ترین و ارزشمندترین دفتر شعری است که از روزگار سامانیان و غزنویان

قهرمانان شاهنامه نمونه‏ انسان‏هایی هستند که حس افتخار، عشق به وطن و علاقه به آیین و کیش در وجود آن‏هاست

به جای مانده، بلکه مهم‌ترین سند عظمت زبان فارسی و روشن‌ترین گواه شکوه و رونق فرهنگ و تمدن ایران کهن و بنیان استوار ملیت ایرانی است.

این مدرس و پژوهشگر خاطرنشان کرد: قهرمانان شاهنامه نمونه‏ انسان‏هایی‌اند که حس افتخار، عشق به وطن و علاقه به آیین و کیش در وجود آن‏هاست. احساسات عمیق وطنی و تعالیم لطیف اخلاقی در آن، همه جا جلوه یافته و فردوسی، این احساسات را به سادگی و روشنی بیان می‌کند و از پیرایه‌سازی و سخن‌پردازی دوری می‌جوید.

مولف کتاب «ادبیات فارسی 1» یادآور شد: وقتی از شاهنامه، صحبت به میان می‌آید آن چه مورد بحث است یک کتاب و یا یک شاعر نیست، بلکه این اثر از یک ملت، یک فرهنگ و یک دنیا سخن

شاهنامه یک نمونه والای شعر واقعی است که شاعر، انواع مطالب را از رزمی و بزمی گرفته تا اخلاق، خرد و عقیده و باور، همه را با قدرت شاعری بی‌مانند بیان می‌کند

می‌گوید. 

وی افزود: شاهنامه یک نمونه والای شعر واقعی است که شاعر، انواع مطالب را از رزمی و بزمی گرفته تا اخلاق، خرد و عقیده و باور، همه را با قدرت شاعری بی‌مانند بیان می‌کند، به گونه‌ای که انسان با قهرمانان آن همدلی پیدا می‌کند و باورهای خود را در باورهای قهرمانان آن می‌جوید و می‌آموزد. قهرمانان شاهنامه و اعمال آن‌ها، تجسمی از آرزوهای خود آن‌هاست و عبرت‌جویی از داستان‌ها، معرف بینش خود فردوسی است.

مولف کتاب «ادبیات فارسی 2» خاطرنشان کرد: کم‏تر کتابی را در جهان می‌توان نام برد که تارهای پیچیده پیوند بشری را از عشق، مهربانی، فروتنی، خردمندی گرفته تا بیداد، آز و غرور را در میان افراد جامعه و بین گروه فرمان‌بران و فرمان‌روایان، به طور دقیق، هنرمندانه و شاعرانه نشان داده

فردوسی در شاهنامه، ایران را جایگاه دلیران، پهلوانان و آزادگانی معرفی می‌کند که همه، خداپرست هستند و متوکل به پروردگارند و به کاری دست نمی‌زنند مگر از پروردگار یاری بطلبند

باشد.

وی افزود: عنصر اصلی داستان‌های فردوسی، ستایش فضیلت‌های آدمی است که شاعر تا آخرین حد از قدرت و ساختار تخیل خویش بهره می‌گیرد و آن‌ها را توصیف می‌کند. وسعت دید، قدرت بیان و ساختار اساسی فکر شاعر است که به شعر او روح می‌بخشد و هر خواننده‌ای با خواندن این اشعار، خود تبدیل به گوینده و آفریننده می‌شود.

مولف کتاب «زبان و ادبیات فارسی» به دیدگاه فردوسی درباره ایران اشاره کرد و گفت: فردوسی در شاهنامه، ایران را جایگاه دلیران، پهلوانان و آزادگانی معرفی می‌کند که همه خداپرست هستند و متوکل به پروردگارند و به کاری دست نمی‌زنند مگر از پروردگار یاری بطلبند.

وی افزود: این پهلوانان و آزادگان، کاری با دروغ، حیله و نیرنگ ندارند و علاوه بر داشتن صفات ملی و پهلوانی، دارای جوانمردی، سخنوری، ساده‌دلی، شجـاعت، راســـــت‏گویی، نیکو

فردوسـی می‏خواهد که شخصیت داستان‏هایش، مظهر خصال شایسته و بزرگ‌منشی و جوان‏مردی باشند

عهدی و بزرگ‌منشی هستند و جلوه‏گری این سجایا، در بعضی از شخصیت‌ها، بارزتر است و هر کدام از شخصیت‌های داستانی، جایگاه خاص خود را دارند.

کریم‌زاده نقشینه به داستان‌های شاهنامه اشاره کرد و گفت: در داستــــان‌های شاهنامه، شخصیت رفتاری قهرمانان داستان، در گفتارهای آنان نشان داده شده است؛ ساده‏دلی و صفای باطن اسفندیار، خودبینی رستم، دوراندیشی پشوتن و...

این پژوهشگر و مدرس ادبیات فارسی افزود: فردوسی حوادث وحشت‌زای را با فلسفه عقلی و حکمت عملی اخلاقی، چنان توجیه می‌کند که خواننده را قانع و خرسند می‌سازد. او با تیزبینی شگفت‌انگیز خود، نکات اخلاقی، حکمی و موضوعات

وسعت دید، قدرت بیان و ساختار اساسی فکر شاعر است که به شعر او روح می‌بخشد و هر خواننده‌ای با خواندن این اشعار، خود تبدیل به گوینده و آفریننده می‌شود

گوناگون و متنوع زندگی را برمی‌شمارد و محرومیت‌ها و جنبش‌های فکری و فرهنگ ایرانیان را در فراز و نشیب‌ها بازگو می‌کند.

وی افزود: فردوسی آزادگی، خردورزی، دانش‌پژوهی، هنرگرایی، اصالت، نیکوکاری و راستی را وسیله سرافرازی و پیروزی ملت ایران می‌داند و همگان را به خردورزی، دادپیشگی، نیک‌اندیشی، نیک‌کامی، آزادگی، فضیلت‌جویی و... رهنمون می‌شود.

این ایران‌شناس یادآور شد: فردوسـی می‏خواهد که شخصیت داستان‏هایش، مظهر خصال شایسته و بزرگ‌منشی و جوان‏مردی باشند. پس می‏توان این اثر را به دلیل کیفیت معنایی و کمیتی آن، یکی از بزرگ‏ترین آثار ادبی جهان دانست.

وی در خاتمه تصریح کرد: اگر کل اندیشه‌های اخلاقی را به دریایی تشبیه کنیم، تک‌تک موضوعات اخلاقی، مثل گوهرهایی هستند که فردوسی آن‏ها را به شکل هنرمندانه بیان کرده است.